برگزیده ای از اصطلاحات کوچه بازاری ایرانی قسمت 444

جُل-پوششی که روی اسب و خر می اندازند-لباس کهنه-میوه های بته ی مرده
 

بریدن از هم-قطع رابطه کردن

دهن دره-خمیازه
زیر غربالی-دانه هایی که به مرغ و پرنده می دهند

به رخ کشیدن-به چشم آوردن-یادآوری کردن

پیچ افتادن در کار-گره خوردن کار-مشکلی در کار پیدا شدن

 

 

چَپَل-چَپَل کسی که خود را به چیزهای ناشایست آلوده کند-نکبتی

تل انبار-توده-انباشته

چشم گود شدن-لاغر شدن

دل کسی آمدن-دل آمدن

اول دشت((نزد کسبه) نخستین فروش بامداد)
از خدا خواستن-در برابر پیشنهاد یا کاری قرار گرفتن که خود شخص در آرزویش بوده است

دسته کوک-ساعتی که از محل دسته کوک می شده است

تحصیل کرده-درس خوانده

چارواداری-زشت-وقیح-بی ادبانه
تلمبار- تل انبار
چاک و بست نداشتن دهان-دهان لغ بودن-رازدار نبودن

بُرد-قدرت پرتاب-پیروزی بر حریف

زوزه کشیدن-آواز برآوردن

درگذشت-مرگ

از کسی خوردن(توانایی مقابله با کسی را نداشتن)

اول دشت((نزد کسبه) نخستین فروش بامداد)
حق کسی بودن-سزاوار و مستحق چیزی بودن

آب از آب تکان نخوردن-رخ ندادن جنجال و هیاهو-آرام ماندن اوضاع

حول و حوش-دور و بر-گوشه و کنار
در دهان را چفت کردن-خاموش شدن-رازداری کردن
حرز جواد با خود کردن-همیشه با خود داشتن
زهرمار کردن چیزی-مانع از لذت بردن از چیزی شدن

ته نشست-رسوب
آغ و داغ-سخت مشتاق و شیفته

 

 

خاله زنک-زن امل و دنیا ندیده-بی سواد و عامی-کسی که همواره درباره ی دیگران حرف می زند

جنجال-هیاهو-داد و فریاد-غوغا

دایی-برادر مادر-لقبی برای ابراز صمیمیت

روی آب نشستن-سوار قایق یا کشتی شدن

از گل نازک‌تر به کسی نگفتن-با کسی سخت مهربان و پرمحبت رفتار کردن

بزن و بکوب-ساز و آواز و رقص-مجلس بزم

 

پشم نداشتن کلاه کسی-اعتبار نداشتن-کاری از کسی برنیامدن
دَم پهن-نوعی انبر دست که نوک پهن دارد

 

چگور پگوری-خوشگل-جذاب

زمین گذاشتن چیزی-چیزی را ترک کردن

زیر و بالا گفتن-دشنام های زشت به کسی دادن

درد دل-غم و اندوه درونی

دُم سیخ شدن-سقط شدن-مردن

چار انگشتی-آدم بی دست و پا-چلفتی
آغبانو(لقبی برای زنان محتشم و بزرگ)

دله دزدی-عمل دله دزد

چه چه زدن-خواندن بلبل-سخت خوش آواز خواندن

از این حرف‌ها-مطالبی از آن‌گونه که پیش از این گفته شد

جنس کسی خرده شیشه برداشتن-آب زیر کاه بودن-حقه باز بودن

چهار خانه-شطرنجی-خشت خشتی

خشک زدن-مات و مبهوت ماندن
زد و خورد-کتک کاری-دعوا و مرافعه

از بی‌کفنی زنده بودن(بی‌نهایت فقیر و نیازمند بودن)

دنگ و دیوانه-خُل و احمق-سخت داغ

زیر پوست کسی آب رفتن-چاق شدن-ثروتمند شدن

از مرحله پرت بودن(یکسره بی‌اطلاع بودن)

پشت دستی-ضربه ای به عنوان تنبیه به پشت دست بچه

بله قربان گو-چاپلوس-متملق

تنقل انداختن-جا خوش کردن-پلاس شدن

پای کسی را گرفتن-زیانی به کسی وارد شدن

پُر کار-فعال-با پشتکار
حلال واری-نگا. خلال وار
آجرپاره-جواب کسی که به‌جای بله می‌گوید آره
زیر گوش کسی زدن-به کسی سیلی زدن

چاشنی کردن-چیزی را با چرب زبانی به کسی قالب کردن

خود را به کوچه ی علی چپ زدن-خود را بی اطلاع نشان دادن

خرپا کوب-کسی که کارش ساختن خرپا است

 

بچه انداختن-بچه ی نارس بدنیا آوردن

امان دادن(کسی را پناه دادن، از گناه کسی گذشتن)

 

روی دایره ریختن-روی داریه ریختن
چوروک افتادن-چین پیداکردن چیزی
زیر پای کسی را درآوردن-زیر پا کشی کردن
پوست کندن-سخت تنبیه کردن

دست از جان شستن-از جان گذشتن-پروای جان نکردن
تفنگ ته پر ت-فنگی که با فشنگ شلیک می کند

تو دست و پا ریختن-فراوان بودن-همه جا بودن

آفتاب به ملاج کسی خوردن-دیوانه شدن-خل شدن

پالان آفتاب گذاشتن-کسی را معاف کردن-مرخص کردن
برادر دینی-هم کیش-هم مذهب
حلال طلبی-نگا. حلال یابی طلبیدن
خرج برداشتن-پول لازم داشتن

آدم نچسب-کسی که جاذبه‌ای ندارد و علاقه دیگران را جلب نمی‌کند

آدم دیرجوش(کسی که به سختی با دیگران انس می‌گیرد)

 

جان کُرد کردن-سخت گیری کردن-مقاومت کردن

 

حرف تو حرف آوردن-سخن کسی را قطع کردن-مطلب دیگری را پیش کشیدن

پَپِه-بی عرضه-پخمه-بی سر و زبان-خجالتی-ترسو

آتش زیر پا داشتن(بی‌قرار بودن)

رو آوردن-مراجعه کردن-دست به دامن شدن-پناه جستن

جاجا کردن-مرغ را با جا جا به لانه کردن

استخوان‌بندی-درست کردن انگاره و طرح

از رو رفتن(خجالت کشیدن، از میدان به‌در رفتن)

حلقه-واحد چیزهای گرد مانند دو حلقه فیلم-دو حلقه چاه

بال به بال کسی دادن-جانب کسی را گرفتن

خوش ترکیب-نگا. خوش تراش

زور گو-کسی که خواست های خود را تحمیل می کند

آب دادن بند(خود را لو دادن، فرصت را از دست دادن)

خون جگر-رنج بسیار-غم فراوان

الدرم بلدرم کردن(بد و بیراه گفتن، ناسزا گفتن)

 

 

ابتدا به ساکن-ناگهانی-بی‌مقدمه
دم کسی لای تله گیر کردن-دچار سختی شدن-به بلا گرفتار شدن

پوست انداختن-از سختی چیزی به ستوه آمدن

رنگ انداختن-رنگ دلخواه را پیدا کردن

 

 

بد آب و رنگ-نازیبا-بی رونق-بی جلوه

برو برو-اوج خوش بیاری و کامکاری

تت و پت-لکنت زبان

از بی‌کاری مگس پراندن(بی‌کار و بدون سرگرمی ماندن)

 

راه انداختن-به حرکت انداختن-به کار کردن واداشتن

بابا بزرگ-پدر بزرگ

الحق(به‌راستی، حقیقتن)

چنبره زدن-حلقه زدن
پی پیش-کسی که نوبت دوم بازی مال او است
پول سیاه-سکه ای از نیکل و مس
زود بودن-فرانرسیدن هنگام کاری

آسمان گرفتن(فراگرفته شدن آسمان با ابر یا مه)

انسان بودن-شریف و درست بودن

به یک چوب راندن-همه را به یک چشم نگاه کردن

چراغانی-روشن کردن چراغ در جشن

تلنگ در رفتن-باد صدادار در کردن-کنایه از ضعیف و ناتوان شدن

 

اشهد را گفتن(برای مرگ آماده شدن)

زیر پاکشی کردن-از زبان کسی حرف کشیدن-کسب اطلاع کردن

تیر به تاریکی انداختن-بدون تامل اقدام به کاری کردن

 

داغ دیده-مصیبت رسیده-کسی که شاهد مرگ عزیزی شده است

از دست کسی در رفتن(کاری را بی‌اختیار و ناخواسته انجام دادن)

جنجال-هیاهو-داد و فریاد-غوغا

 

خاج کشیدن-صلیب کشیدن
رسوایی بالا آوردن-کاری مایه ی رسوایی و شرمساری کردن

زلف پاشنه نخواب-کنایه از مویی که از نیمه ی پشت بریده و سر آن رو به بالا باشد

 

ریش و پشم-موهای صورت-ریش و سبیل

 
انگولک کردن(سر به سر گذاشتن، با انگشت به چیزی ور رفتن، انگشت رساندن)

پای چیزی را خوردن-تاوان کاری را پس دادن

 

جزغاله-سوخته-زغال شده

چنگول زدن-پنجه زدن

پاپی چیزی بودن-چیزی را دنبال کردن-به چیزی محل گذاشتن

دهان کسی چاییدن-آرزوی محال داشتن-از عهده ی چیزی بر نیامدن

چس آمدن-در حالت عصبانیت به جای خوش آمدی می گویند چس آمدی

ته تغاری-آخرین فرزند خانواده

چیز دار-ثروتمند

بکن نکن-امر و نهی

زیر کردن-کسی را زیر وسیله ی نقلیه گذاشتن که موجب آسیب یا مرگ او شود

چمچاره-در پاسخ به پرسش احمقانه می دهند

بستری-خوابیده در بستر-بیمار
آغبانو(لقبی برای زنان محتشم و بزرگ)
دنده کج-کج خلق-یکدنده

دست نشانده-زیر دست-مطیع-فرمان بردار

 

 
از نان خوردن افتادن-نان کسی آجر شدن
این پهلو آن پهلو شدن-این دنده آن دنده شدن-غلتیدن از پهلویی به پهلوی دیگر

آستین بر چشم گذاشتن(پنهان گریستن)

از دست دادن-گم کردن

چوچول باز-دغل-بی حیا

پاشنه ی کفش ور کشیدن-آماده ی انجام کاری شدن
بیرون رفتن-به توالت رفتن

زُل زدن-خیره نگاه کردن

به قدر پشت خاک انداز-بسیار کوچک و محقر

زیر سری-بالش-متکا

آهوی شیرافکن-چشم محبوب

اوضاع کسی را بی‌ریخت کردن-زندگی کسی را آشفته کردن-کاسه کوزه‌ی کسی را به‌هم ریختن

 

پِر پِری-سخت نازک و باریک و تنگ

از سر باز کردن-دور کردن-رفع مزاحمت کردن

خوش پنجه-آن که آلات موسیقی را نیکو می نوازد

راه نزدیک کردن-میان بر زدن-مهمان شدن بر کسی که خانه اش نزدیک است
خانه خمیر-نگا. خانه خراب
خاله وارسی-فضولی-تحقیق بی مورد

زرد کردن-بسیار ترسیدن-از ترس وادادن-کاری را خراب کردن

از نفس افتادن-بسیار خسته و مانده شدن

چانه انداختن-جان کندن-حرکت پیش از مرگ

آتو(بهانه، دستاویز، نقطه‌ضعف)

 

دهل کسی را زدن-کسی را از کار برکنار کردن

رگ خود را زدن-به حق خود قانع بودن-ادعای زیاد نداشتن

دندان پر کردن-ترمیم دندان آسیب دیده
در نتیجه-سرانجام-عاقبت

خاطره-یادگار

زیر غربالی-دانه هایی که به مرغ و پرنده می دهند

 

جار-چلچراغ-شمعدان

ریش کسی را در دست داشتن-از کسی نقطه ی ضعف در دست داشتن-از کسی گروی در دست داشتن

تله کاشتن پیش پای کسی-به کسی کلک زدن-کسی را گیر انداختن

 

توپ-پرشده-کامل-بی نیاز

 

زدُ وازد-زیر و رو کردن کالا و سوا کردن نوع به تر

تبانی کردن-پنهانی پیمان بستن-ساخت و پاخت

خبرگزاری-موسسه ی خبرگیری و انتشار خبر
خستگی در کردن-استراحت کردن

جا-رختخواب-بستر

پاشنه ی در-چارچوب در که لولا دارد و در روی آن می چرخد

آل آروادی-زن سخت بی‌حیا و بد‌رفتار

خروجی-جای بیرون رفتن-مالیاتی که هنگام خارج شدن از کشور به دولت می پردازند

دبوری-بی سر و پایی-ولگردی

پَتی-لخت-برهنه
الیسون و ولیسون(وردی است که برای کسانی که منتظرشان هستند می‌خوانند)
دو پهلو-دارای ابهام-کنایه دار

الدنگ(بیکاره، مفتخور، بی‌غیرت)

دخانیات-کشیدنی ها مانند توتون و تنباکو و مانند آن ها

دست کسی را توی حنا گذاشتن-کاری را به کسی تحمیل کردن

خاله خواب رفته-آدم شل و بی حال و وارفته

 
بد دماغ-کسی که زود رنج است و زود قهر می کند
آب و تاب(تکلف، لفت و لعاب، تفصیل)

زننده-زشت-نامطبوع-نفرت انگیز

اهل کاری بودن(وارد بودن در کاری)

رج کردن-رج بستن

چلچل-خال خالی-ابلق
چای خانه-محلی که وسایل چای را در آن جا می گذارند-قهوه خانه

چرک-کثیف

 

از چپ و راست(از همه سو، از همه جا)
از سر دست(کار یا سخنی که فورا و بدون تامل بکنند یا بگویند)

 

ژاندارمری-نهادی که عهده دار حفظ نظم و قانون در بیرون از منطقه های شهری است

از بی‌کفنی زنده بودن(بی‌نهایت فقیر و نیازمند بودن)

بوق سگ-بسیار دیر وقت

روی شکم سیری-بدون تعهد-از سر بی خیالی

 

 

 

دندان گِرد-طمع کار-آزمند-گران فروش

از چیزی زدن(از مقدار چیزی کسر کردن)
ریسه رفتن-احتیار از دست دادن و پیچیدن نفس در گلو بر اثر خنده یا تاثر

 
از خجالت کسی در آمدن-محبت کسی را جبران کردن
حشری-شهوت ران-پر شهوت

پشم ریختن-از میان رفتن توانایی و مقام

 

از رو بردن-خجالت دادن-مقاومت حریف را در هم شکستن
چنار امام زاده صالح-متلک بد

احدالناس(کسی، فردی)

جاکن کردن-به حرکت درآوردن-کسی را از مقامی دور کردن
آستین بالا زدن(آماده شدن، به کاری برخاستن، پا پیش گذاشتن)

اُق زدن-بالا آوردن

ازرق-چشم زاغ

 

بالاخانه را اجاره دادن-تهی مغز بودن-افکار ابلهانه داشتن
چرک گرفتن-کثیف شدن-پاک کردن چرک

دگنگ-چوب-چماق-اعمال زور

خَنج-ناخن کشیدن بر چیزی

بی چشم و رو-ناسپاس-حق ناشناس-ناشکر

خوراک-مصرف یک دوره ی معین
دیم کار-کشاورزی که کشت خود را دیم زراعت می کند

دَم کرده-پر رطوبت-باد کرده
انداختن(فروختن جنس بنجل و ارزان به بهای گران، درست کردن)
پینه زدن-وصله کردن

تیر گذاشتن و تفنگ برداشتن-نهایت عصبانیت-بد و بیراه گفتن

خش خشه-نوعی اسباب بازی کودکان که به هنگام تکان خوردن صدای خش و خش از آن می آید

خرد و خمیر-نگا. خرد و خاکشیر-له و لورده

رکابی-دارای رکاب-پیاده ای که به دنبال سواری بدود

پیش بینی کردن کار یا شخصی

از گردۀ کسی کار کشیدن-کسی را به سود خود بی‌رحمانه به کار واداشتن

جیک جیک-آواز پرندگان-سخنی که فهمیده نمی شود

آب و رنگ(طراوت و شادابی)
پیله ی کسی به کسی گرفتن-کسی را اذیت کردن
دار-داربست قالی-چوبه ی اعدام

چهار ابرو-دارای ابروهای کلفت و پر پشت

پشکل داخل مویز-بی سر و پایی در میان اشخاص دارای عنوان

تمدن داشتن-دارای تربیت بودن

تنبل خان-تن پرور
بار سرکه- ترش ابرو

آیۀ یاس خواندن-هرچیزی را پیش از بررسی محکوم به شکست کردن

دهان کسی بوی شیر دادن-با وجود کوچکی کار بزرگ کردن و نتوانستن

پس دادن-خریده ای را به فروشنده باز گردانیدن-باز دادن چیزی که گرفته اند

رقصیدن توی تاریکی-بی موقع یا بدون اطلاع کاری را انجام دادن

رخت آویز-جا رختی-چوب لباسی

برخورد کردن به تریج قبای کسی-گران آمدن-بی دلیل ناراحت شدن-به کسی توهین شدن

پالان کردن کسی-فریب دادن کسی

خوش برش-جامه ای که اندازه و برازنده ی قامت دوخته شده است

جاشو-باربر

دل غشه گرفتن-متاثر و ناراحت شدن-بی حال شدن-دچار ضعف شدن

دله دزدی-عمل دله دزد