مسائل تخصصى مطالعه
نتیجه عمدهاى که از تحقیقات بدست آمده است این است که خوانندگان ضعیفتر با مسایلى مواجهند که از مسائل خوانندگان خوب متفاوت است، هر یک از ما ممکن است بعضاً در ارتباط با کلمات و منابع مبهم مشکلاتى داشته باشیم، اما آن مشکلات آن چنان جدى نخواهند بود که خوانندهى خوب را از فعالیت عمومى خواندن باز دارند.
مشخصات خوانندهى خوب عبارتند از:
الف ـ وى احتمالاً مىتواند موارد ابهام موجود در فهم کامل متن را تصریح کند.
ب ـ وى احتمالاً به طور نسبتاً مشخصى قادر به تشخیص مسأله مىباشد.
ج ـ وى احتمالاً اطمینان کافى به توانایى خود دارد تا به جاى نسبت دادن ابهام به نارسایى مهارت خواندن خود آن را به نارسایى کتاب نسبت دهد.
اگرچه خوانندهى خوب توانایى ارتقاى بیشتر مهارتهاى خواندن خود را داراست، لیکن وى از گذرگاهى عبور کرده که خواننده ضعیف نتوانسته به طور موفق از آن عبور نماید.
مسایل«خواننده ضعیف» یا «در آستانهى خواندن» حسب معمول نقطه مقابل سه نکته فوق مىباشد. نکته سوم (احساس عدم کفایت در ارتباط با عدم درک کلى متن) احتمالاً وى را از تلاش در بهبود مهارتهاى خواندن باز خواهد داشت. از آنجا که عدهى کثیرى ازفراگیرى که براى «دورههاى اوقات فراغت روزانه» ثبت نام مىکنند، (به مفهومى که در اینجا استفاده شد) خوانندگان ضعیف به حساب مىآیند. ممکن است این طور تصوّر کنیم که ثبت نام آنها نوعى استمداد و درخواست کمک ضمنى است تا بتواند با عبور از آستانهى خواندن به وضعیتى برسند که در آن احساس رضایت ناشى از بهرهگیرى از مهارتهاى خواندن بر احساس ناتوانى مىچربد.
تمام مشکلات درک مطلب طبقه بندى شده در فهرست اصلى را با مسایل «آستانه خواندن» فراگیرانى که با متون خود کار مىکردند، یکسان نبود. براى مثال، مشکلات مربوط به لغات حتى براى ضعیفترین خوانندگان هم مسأله نبود زیرا آن را به سادگى قابل تشخیص و راه حل آن را نیز سر راست مىیافتند. در متون مورد آزمون، فراگیران براى مختص ساختن اصطلاحات بغرنج کاملاً شایق بودند، اما در کل بوضوح از تشخیص مباحث مشکل در مىماندند. لذا ما مشکلات »آستانهى خواندن« را که ظاهراً بدون کمک خارجى براى خوانندگان ضعیف غیر قابل حل خواهد ماند، تحت عناوین اصلى زیرا طبقه بندى کردهایم.
1ـ مسایل نحوى
بخشهاى مختلف جمله در ارتباط کامل ملحوظ نبوده است به نحوى که اگر چه عبارتى فى نفسه فهمیده شده ولى ارتباط آن با جمله به عنوان یک مفهوم کلى دریافت نشده است.
2ـ دید ارتباطى(موشکافانه)
این گروه دو نوع مشکل را در بر مىگیرد:
الف ـ عدم تشخیص اینکه آیا بخش کوچکى از متن از چشم خواننده مکتوم مانده یا مطلب درست خوانده نشده است؟
ب ـ تمرکز بر بخش کوتاهى از متن و غفلت از نظر اجمالىلازمبهکلمتنبراىروشنشدنمسأله.
3ـ مسایل معانى بیان
الف: لحن و آهنگ: از نوسانات و تغییر لحن و آهنگ غفلت شده است به نحوى که بین بخشهاى بسیار مهم و مطالب صرفاً حاشیهاى تمییز کافى حاصل نشده است. همچنین به صنایع کنایى و استعارهیى که گاه منجر به نحوهى خواندنى مىشود که درست نقطهى مقابل مضمون القا مىگردد، توجه نشده است.
ب ـ خواننده تسلط کافى بر متن ندارد تا تنوع شیوه نویسنده را دریابد و نمىتواند مفاهیم مترادف، متضاد، تخیلى یا هر نوع آورى دیگرى را که نویسنده براى القاى مفهوم خود احتمالاً به کار مىبرد، درک کند. بنابراین، حتى یکمتنسرزندههمبراىیکخوانندهىضعیفکسلکنندهاست.
4ـ مسایل رسم الخطى
این جنبه از رمز خوانى به موارد زیادى از عدم درک منجر مىشود. مفاهیم متعددى که خط فاصلها، ایتالیکها، (چند نقطه دنبال هم و غیره) القا مىکنند به طور کامل فهمیده نمىشود. و بیشتر فراگیران غالباً آنها را نادرست تعبیر کرده و یا ندیده مىگیرند.
کاربرد عمده طرح تحقیق ما آنست که به عنوان مربى ارتباطات باید پیرامون تهیه برنامهها و رئوس مطالب خود به شیوهاى بیندیشم که آن شیوه مشخصاً در جهت حل این دسته از مشکلات توجیه شده باشد. به نظر مىرسد شیوه درست این خواهد بود که راه حلها را در زمینه‌هایى از ارتباطات جستجو کنیم که در آن زمینهها احتمالاً خود فراگیر انگیزهى مطالعه داشته باشد. مسئولیت با انباشتن فهرستى از کتابها پایان نمىگیرد. وقتى کتاب خاصى را توصیه مىکنیم باید از توانایى فراگیر آگاه و حتى الامکان مراقب میزان درک و توانایى خواندن وى باشیم.
در خاتمه لازم است مجدداً خاطر نشان کنیم که هر چند تلاش براى گنجاندن طرح تحقیق (و لو نوع متوسط آن) در برنامههاتدریس ما مشکلاتى به بار مىآورد، با مشاهدهى بهرهاى که فراگیران از جلسات پىگیرى انفرادى مىبرند، پاداش زحمات خود را گرفتیم. ارزش این جلسات به کار طرح محدود نمىشد. زیرا غالباً کلاس به مجلس بحث و مشاوره مبدل مىشد. دریافتیم که بحث درباره مسائل خواندن غالباً موجب مىشود تا فراگیران درباره تجارب آموزشى گذشته خود آزادانه صحبت کنند و تجارب خود را به موقعیت یادگیرى فعلى و طرحهاى آتى یادگیرى مرتبط سازند.
نتیجه عمدهاى که از تحقیقات بدست آمده است این است که خوانندگان ضعیفتر با مسایلى مواجهند که از مسائل خوانندگان خوب متفاوت است، هر یک از ما ممکن است بعضاً در ارتباط با کلمات و منابع مبهم مشکلاتى داشته باشیم، اما آن مشکلات آن چنان جدى نخواهند بود که خوانندهى خوب را از فعالیت عمومى خواندن باز دارند.
مشخصات خوانندهى خوب عبارتند از:
الف ـ وى احتمالاً مىتواند موارد ابهام موجود در فهم کامل متن را تصریح کند.
ب ـ وى احتمالاً به طور نسبتاً مشخصى قادر به تشخیص مسأله مىباشد.
ج ـ وى احتمالاً اطمینان کافى به توانایى خود دارد تا به جاى نسبت دادن ابهام به نارسایى مهارت خواندن خود آن را به نارسایى کتاب نسبت دهد.
اگرچه خوانندهى خوب توانایى ارتقاى بیشتر مهارتهاى خواندن خود را داراست، لیکن وى از گذرگاهى عبور کرده که خواننده ضعیف نتوانسته به طور موفق از آن عبور نماید.
مسایل«خواننده ضعیف» یا «در آستانهى خواندن» حسب معمول نقطه مقابل سه نکته فوق مىباشد. نکته سوم (احساس عدم کفایت در ارتباط با عدم درک کلى متن) احتمالاً وى را از تلاش در بهبود مهارتهاى خواندن باز خواهد داشت. از آنجا که عدهى کثیرى ازفراگیرى که براى «دورههاى اوقات فراغت روزانه» ثبت نام مىکنند، (به مفهومى که در اینجا استفاده شد) خوانندگان ضعیف به حساب مىآیند. ممکن است این طور تصوّر کنیم که ثبت نام آنها نوعى استمداد و درخواست کمک ضمنى است تا بتواند با عبور از آستانهى خواندن به وضعیتى برسند که در آن احساس رضایت ناشى از بهرهگیرى از مهارتهاى خواندن بر احساس ناتوانى مىچربد.
تمام مشکلات درک مطلب طبقه بندى شده در فهرست اصلى را با مسایل «آستانه خواندن» فراگیرانى که با متون خود کار مىکردند، یکسان نبود. براى مثال، مشکلات مربوط به لغات حتى براى ضعیفترین خوانندگان هم مسأله نبود زیرا آن را به سادگى قابل تشخیص و راه حل آن را نیز سر راست مىیافتند. در متون مورد آزمون، فراگیران براى مختص ساختن اصطلاحات بغرنج کاملاً شایق بودند، اما در کل بوضوح از تشخیص مباحث مشکل در مىماندند. لذا ما مشکلات »آستانهى خواندن« را که ظاهراً بدون کمک خارجى براى خوانندگان ضعیف غیر قابل حل خواهد ماند، تحت عناوین اصلى زیرا طبقه بندى کردهایم.
1ـ مسایل نحوى
بخشهاى مختلف جمله در ارتباط کامل ملحوظ نبوده است به نحوى که اگر چه عبارتى فى نفسه فهمیده شده ولى ارتباط آن با جمله به عنوان یک مفهوم کلى دریافت نشده است.
2ـ دید ارتباطى(موشکافانه)
این گروه دو نوع مشکل را در بر مىگیرد:
الف ـ عدم تشخیص اینکه آیا بخش کوچکى از متن از چشم خواننده مکتوم مانده یا مطلب درست خوانده نشده است؟
ب ـ تمرکز بر بخش کوتاهى از متن و غفلت از نظر اجمالىلازمبهکلمتنبراىروشنشدنمسأله.
3ـ مسایل معانى بیان
الف: لحن و آهنگ: از نوسانات و تغییر لحن و آهنگ غفلت شده است به نحوى که بین بخشهاى بسیار مهم و مطالب صرفاً حاشیهاى تمییز کافى حاصل نشده است. همچنین به صنایع کنایى و استعارهیى که گاه منجر به نحوهى خواندنى مىشود که درست نقطهى مقابل مضمون القا مىگردد، توجه نشده است.
ب ـ خواننده تسلط کافى بر متن ندارد تا تنوع شیوه نویسنده را دریابد و نمىتواند مفاهیم مترادف، متضاد، تخیلى یا هر نوع آورى دیگرى را که نویسنده براى القاى مفهوم خود احتمالاً به کار مىبرد، درک کند. بنابراین، حتى یکمتنسرزندههمبراىیکخوانندهىضعیفکسلکنندهاست.
4ـ مسایل رسم الخطى
این جنبه از رمز خوانى به موارد زیادى از عدم درک منجر مىشود. مفاهیم متعددى که خط فاصلها، ایتالیکها، (چند نقطه دنبال هم و غیره) القا مىکنند به طور کامل فهمیده نمىشود. و بیشتر فراگیران غالباً آنها را نادرست تعبیر کرده و یا ندیده مىگیرند.
کاربرد عمده طرح تحقیق ما آنست که به عنوان مربى ارتباطات باید پیرامون تهیه برنامهها و رئوس مطالب خود به شیوهاى بیندیشم که آن شیوه مشخصاً در جهت حل این دسته از مشکلات توجیه شده باشد. به نظر مىرسد شیوه درست این خواهد بود که راه حلها را در زمینه‌هایى از ارتباطات جستجو کنیم که در آن زمینهها احتمالاً خود فراگیر انگیزهى مطالعه داشته باشد. مسئولیت با انباشتن فهرستى از کتابها پایان نمىگیرد. وقتى کتاب خاصى را توصیه مىکنیم باید از توانایى فراگیر آگاه و حتى الامکان مراقب میزان درک و توانایى خواندن وى باشیم.
در خاتمه لازم است مجدداً خاطر نشان کنیم که هر چند تلاش براى گنجاندن طرح تحقیق (و لو نوع متوسط آن) در برنامههاتدریس ما مشکلاتى به بار مىآورد، با مشاهدهى بهرهاى که فراگیران از جلسات پىگیرى انفرادى مىبرند، پاداش زحمات خود را گرفتیم. ارزش این جلسات به کار طرح محدود نمىشد. زیرا غالباً کلاس به مجلس بحث و مشاوره مبدل مىشد. دریافتیم که بحث درباره مسائل خواندن غالباً موجب مىشود تا فراگیران درباره تجارب آموزشى گذشته خود آزادانه صحبت کنند و تجارب خود را به موقعیت یادگیرى فعلى و طرحهاى آتى یادگیرى مرتبط سازند.