فایل دانشگاهی - بررسی انواع صورخیال در شعر عاشورایی معاصر- قسمت ۷ - آبی نگر| فرصتی برای آموختن و تجربه کسب کردن

این تقصیر نه تنها از کوفیان آن روزگار، که از مردمان در همه‌ی زمان‌ها و دوران‌ها سر زده است. تاریخ بشر در مقابل این واقعه محکوم است و تا قیامت تاوان این خون را بر دوش می‌کشد:

بی‌درد مردم ما خدا، بی‌درد مردم
از پا حسین افتاد و ما بر پای بودیم
از دست ما بر ریگ صحرا نطع کردند
نوباوگان مصطفی را سر بریدند
در برگ‌ریز باغ زهرا برگ کردیم
چون بیوگان ننگ سلامت ماند بر ما

نامرد مردم ما خدا نامرد مردم
زینب اسیری رفت و ما برجای بودیم
دست علمدار خدا را قطع کردند
مرغان بستان خدا را سر بریدند
زنجیر خاییدیم و صبر مرگ کردیم
تاوان این خون تا قیامت ماند بر ما
(رجعت سرخ ستاره، ص۶۶)

شاعر، ازکوفیان این روزگار دم می‌زد که هنوز هم که هنوز است، برقرارند و تاریخ چیزی را عوض نکرده است:
چیزی عوض نشده…
فقط تقویم‌ها شیک‌تر شده‌اند!
و سال‌هاست دو روز پشت سر هم سرخ‌اند.
می‌گویی نه
مسلمی بفرست
تا از بلند‌ترین برج پایتخت پرتش کنیم.
(نامه‌های کوفی، ص۱۱۰)
از دیگر عواملی که باعث رشد و بالندگی شعر عاشورایی به خصوص در دهه‌های اخیر شد، توجه نهاد‌ها و ارگان‌های فرهنگی و ادبی به برگزاری همایش‌ها و جشنواره‌ها با موضوع شعر آیینی است. رواج این گونه نشست‌ها به مناسبت‌های مختلف و در شهر‌های گوناگون ایران، انگیزه‌ای برای شاعران جوان فراهم کرد تا طبع خود را در راه آفرینش آثار آیینی به‌کار گیرند. این‌گونه تلاش‌ها در حوزه‌ی شعر عاشورایی ‌به بار نشست و تحریض قلم و اندیشه‌ی شاعران را باعث شد و این شعر را به قله‌های بلندی رساند. همچنین مجموعه آثار شاعران شرکت کننده در این کنگره‌ها، به چاپ رسید و ادبیات مکتوب عاشورایی را پر بار‌تر کرد.
مجموع عوامل بالا سبب شد شعر عاشورا پس از انقلاب اسلامی، از لحاظ محتوا هر روز غنی‌تر و پر مایه‌تر گردد و با زبانی فخیم و محکم به شرح این انقلاب سترگ از تمام جهات بپردازد. اما تغییر دیدگاه تنها به تغییر در محتوا محدود نشد، بلکه تغییرات ساختاری و لفظی را نیز وارد میدان شعر عاشورایی کرد. قوالبی که در گذشته برای روایت عاشورا به‌کار گرفته می‌شدند، به گونه‌ای تازه، به سخن درآمدند و قالب‌هایی هم که به تازگی جان گرفته بودند، پذیرای مفاهیم عاشورایی شدند. «قالب‌هایی که بیشتر مطمح نظر شعرای متقدّم در زمینه‌ی شعر عاشورایی بوده، به ترتیب می‌توان از ترکیب‌بند، مثنوی و قصیده نام برد. اما در شعر عاشورایی دو دهه‌ی اخیر، قالب‌های غزل، رباعی، دوبیتی و مثنوی به ترتیب اهمیت حرف اول را می‌زنند و بیشتر آثار منظوم عاشورایی را به خود اختصاص داده‌اند و قالب‌های قصیده، ترجیع‌بند، انواع مسمط، ترکیب‌بند خصوصا مربع ترکیب، دوبیتی متصل، شعر آزاد و تضمین در مراحل بعدی این رده‌بندی قرار می‌گیرند که حکایت از تنوع قالب در شعر عاشورایی معاصر دارد و شعرای آیینی این دوره قالب‌های کوتاه شعری (غزل، رباعی و دوبیتی) را برای بیان مطلب مناسب‌تر تشخیص دادند و لذا آثاری که در این قالب‌ها آفریده شده، عموماً از نظر کیفی بر دیگر قالب‌ها رجحان دارد.» (شکوه شعر عاشورا، ص۴۰۹)
روی آوردن شاعران انقلاب به ترکیب‌بند، شاید هنوز برگرفته از تأثیری است که ترکیب‌بندِ روح‌نواز محتشم کاشانی در یاد‌ها و خاطره‌های نسل‌های بعد از خود تا به امروز، به یادگار گذاشته است. چنان که پیش از این نیز سرودن ترکیب‌بند، بر وزن یا فضای ترکیب‌بند محتشم به یک سنت تبدیل شده بود. شاعران این دوره، ترکیب‌بند‌هایی محدود اما ماندگار را به شعر عاشورا عرضه کردند که به مراتب از ترکیب‌بند محتشم، خیال‌انگیز‌تر و هنرمندانه‌تر و در عین حال حماسی‌تر سروده شده است. علی موسوی گرمارودی از شاعران مطرح انقلاب، ترکیب‌بند عاشورایی “آغاز روشنی آینه” را می‌سراید و در هر بند از آن، به وصف یکی از قهرمانان کربلا می‌پردازد. شاعری چون علیرضا قزوه، با قالب ترکیب‌بند، “با کاروان نیزه”‌ای می‌آفریند که یکی از شاهکار‌های شعر عاشورایی لقب می‌گیرد و شاعر جوان‌تری پس از او به نام محمد‌سعید میرزایی، به خلق ترکیب‌بندی عاشورایی دست می‌زند که جزو بهترین آثار او قرار می‌گیرد. از ترکیب‌بند‌های این سه تن در این پژوهش استفاده‌های بسیار خواهد شد. شاعران پیر و جوان دیگر نیز، از این قالب شعری برکنار نمانده‌اند. آنان ترکیب‌بند را نه به صورت «غزل‌های بلند و دارای میانوند»، بلکه به صورت «ترکیب‌بند‌های کوتاه مربع و مسّدس» به خدمت گرفتند. (شرح منظومه‌ی ظهر، ص۲۵۲). از قدیمی‌تر‌ها، مشفق کاشانی را می‌توان نام برد که با تضمین بیت به بیت ترکیب‌بند محتشم، خود، مسمطی دوازده بندی خلق کرده است و نام “صلای غم” را بر آن گذاشته است:

از موج فتنه چشم جهان غیرت یم است

برای دانلود متن کامل این فایل به سایت torsa.ir مراجعه نمایید.