بررسی انواع صورخیال در شعر عاشورایی معاصر- قسمت ۴

ضیائی این کتاب را که از ارزشمند‌ترین تألیفات در زمینه‌ی عاشوراست، با نگرشی انتقادی و آسیب‌شناسانه به روضه‌ها، مقاتل و ادبیات عاشورایی قلم زده است. این کتاب در دو بخش تنظیم شده است: بخش اول با عنوان “عاشورا و رویکرد جامعه‌شناختی” و بخش دوم با عنوان “ادبیات عاشورا در بوته‌ی نقد”. زیر مجموعه‌های بخش اول عبارتند از:
الف. فصل اول: عاشورا و رویکرد جامعه‌شناختی
ب. فصل دوم: نقد و بررسی منابع و مقاتل عاشورایی
ج. فصل سوم: تحریف‌شناسی و فرهنگ عاشورا
بخش دوم این کتاب به مباحث زیر اختصاص دارد:
الف. فصل اول: ادبیات عاشورا در بوته‌ی نقد
ب. فصل دوم: عاشورا در ادبیات فارسی
ج. عاشورا و ادبیات انقلاب اسلامی
نسبت ادبیات و دین، تعریف، اوصاف و معضلات شعر مذهبی، نخستین مرآثی عاشورایی، ادبیات عاشورایی تا قرن نهم، تحول مرثیه‌سرایی پس از قرن نهم، نگرشی انتقادی به آثار مطرح عاشورایی، شاعران و قالب‌های شعر عاشورایی، عاشورا در شعر کودک و نوجوان و کاستی‌های ادبیات عاشورا از جمله مباحث مهمی است که نویسنده در بخش دوم کتاب خود به آن‌ها پرداخته است.
بررسی برخی از آثار عاشورایی معاصر، از جمله گنجشک و جبرئیل سید حسن حسینی و سروده‌های علی معلم، سلمان هراتی و علی موسوی گرمارودی از نکات مثبت این اثر می‌باشد که به کار پژوهش حاضر خواهد آمد.
تحریفات گسترده در وقایع عاشورا و مفاهیم ضد ارزش و مطالب دروغینی که به تبع آن وارد عرصه‌ی ادبیات عاشورا شد، ضرورت تألیف چنین اثری را ایجاد کرده است.

6. عاشورا در آیینه‌ی شعر معاصراثر نرگس انصاری:

نرگس انصاری رساله‌ی دکتری خود را با عنوان بررسی و تحلیل شعر‌های عاشورایی فارسی و عربی به رشته‌ی تحریر درآورده و سپس در قالب کتابی با نام عاشورا در آیینه‌ی شعر فارسی روانه‌ی بازار کرده است. این اثر ارجمند، نخستین پژوهش تطبیقی میان شعر‌های عاشورایی در دو زبان گوناگون است و از این نظر ارزشی بزرگ دارد. این کتاب در چهار فصل تدوین شده است:
الف. فصل اول: سیر تاریخی شعر عاشورایی از آغاز تا دوره‌ی معاصر
ب. فصل دوم: تحلیل و مقایسه‌ی محتوایی شعر عاشورایی عربی و فارسی
ج. فصل سوم: نقد و مقایسه‌ی تصویر‌پردازی‌های هنری در شعر عاشورایی
د. فصل چهارم: نقد زبان‌شناختی اشعار برجسته‌ی عاشورایی
نویسنده ابتدا درباره‌ی شعر عاشورایی در دو زبان فارسی و عربی، سابقه، علل و انگیزه‌ها و پیشگامان این گونه‌ی شعری قلم می‌زند. سپس قبل از ورود به بحث تحلیل و بررسی اشعار، نگاهی به اوضاع سیاسی، اقتصادی، ادبی و فرهنگی ایران و کشور‌های عربی در سده‌ی اخیر می‌اندازد که بی‌شک از عوامل مؤثر بر ادبیات هر مملکت‌ است. او فصل دوم اثر خود را در دو بخش شخصیت‌ها و موضوعات دسته‌بندی کرده، به تحلیل و مقایسه‌ی محتوایی اشعار عاشورایی عربی و فارسی می‌پردازد. انصاری در فصل سوم ابتدا مختصری پیرامون تصویر و تصویر‌پردازی سخن می‌گوید، سپس تصاویر تشبیهی و استعاری در شعر عاشورایی دو زبان را به تحلیل و بررسی می‌گذارد. او هم‌چنین نگاهی خاص به حواس در حوزه‌ی تصویر‌پردازی می‌اندازد. نقد زبان‌شناسانه‌ی گزیده آثار عاشورایی فارسی و عربی، موضوعی است که نویسنده، فصل سوم اثر خود را به آن اختصاص می‌دهد. “راز رشید” از سید حسن حسینی، “خط خون” از علی موسوی گرمارودی، مثنوی “تاوان این خون تا قیامت ماند بر ما” از علی معلم، مثنوی “نی نامه” از قیصر امین‌پور، ترکیب‌بند “نینوای عشق” از جلال‌الدین همایی، ترکیب‌بند “با کاروان نیزه” از علیرضا قزوه، “نیمی از خورشید” از سعید بیابانکی، و رباعی “تشنه” از سید حسن حسینی، اشعار منتخبی است که نرگس انصاری برای نقد در شعر عاشورایی فارسی برگزیده است. او پژوهش خود را با مقایسه‌ی و نتیجه‌گیری میان شعر عاشورایی فارسی و عربی در زمینه‌هایی که گذشت به پایان می‌برد و چند پیشنهاد برای ادامه‌ی کار ذکر می‌کند که “بررسی صورخیال در شعر عاشورایی” یکی از آن‌هاست. ‌در مجموع این اثر با توجه به گستردگی موضوع، از بهترین آثاری است که حوزه‌ی ادبیات عاشورا به رشته‌ی تحریر درآمده است. پرداختن به جنبه‌های زیباشناختی شعر عاشورا ــ هر چند نه به طور کامل ــ از تازگی‌هایی است که در این اثر نمود یافته است و به عنوان پیش زمینه‌ای برای تحقیق حاضر به کار می‌آید.
مقالاتی چند در زمینه‌ی شعر عاشورا نیز تألیف شده که “تصویر‌های ادبی در شعر عاشورایی معاصر” نوشته‌ی دکتر محمود فضیلت و شیدا اسکندری از جمله مقالاتی است که در حوزه‌ی صورخیال به رشته‌ی تحریر درآمده است که البته نویسندگان نه به شاعران شاخص و نه به شعر‌های برجسته‌ی عاشورا نظر داشته‌اند و کلیتی از مباحث بلاغی را در اشعاری پراکنده با موضوع عاشورا مورد بررسی قرار داده‌اند. در سایر مقالات نیز حضور صورخیال و مباحث بلاغی بسیار کمرنگ و اغلب بی‌رنگ است. از جمله: “ادبیات و رثای حسینی و عاشورایی” از محمد جنتی‌فر، “تجلی عاشورا و انقلاب حسینی در شعر شیعه” از سید حسین سیدی و هوشنگ استادی، “سیمای امام حسین u در شعر عاشورایی معاصر فارسی و عربی” از عبدالعلی آل بویه لنگرودی و نرگس انصاری.
اهداف تحقیق:
این پژوهش در پی آن است تا با بحث و بررسی انواع صورخیال در شعر عاشورایی معاصر با ذکر نمونه‌ها و به دست دادن نتایج و آمارها، این فرضیه را اثبات کند که این گونه‌ی شعری در دوره‌ی پس از انقلاب اسلامی، شاهد رشد چشمگیری در حوزه‌ی زیبایی‌های ادبی به ویژه در حوزه‌ی بلاغت شده است و این‌که تصویر‌پردازی‌های هنری که ناشی از نگاه نوآورانه‌ی شاعران به واقعه‌ی عاشوراست سبب شده است که شعر عاشورایی به جایگاه والایی دست یابد. امری که در دوره‌های قبل کمتر به چشم می‌آمد.
اهمیت و ارزش تحقیق با تأکید بر کاربرد نتایج آن:
اهمیت این پژوهش در پرداختن به بعد بلاغی (بیانی و بدیعی) شعر عاشورایی و سیر تحول و تکامل آن در دوران پس از پیروزی انقلاب اسلامی است. امری که کمتر مورد توجه پژوهشگران قرار گرفته است. نتایج این تحقیق در درس‌ها و مباحث یا گرایش‌های رشته‌ی زبان و ادبیات فارسی، مثل تاریخ ادبیات فارسی، ادبیات معاصر (نظم)، ادبیات انقلاب اسلامی و به‌خصوص ادبیات مقاومت و پایداری کاربرد دارد.
فرضیه‌ها یا سؤال‌های ویژه:
تمام گفتگو‌ها و جستجوها برای ارائه‌ی این پژوهش در جهت یافتن پاسخ برای این چند پرسش است:

1. صورخیال در شعر عاشورایی بعد از انقلاب نسبت به گذشته از نظر کمّیت و کیفیت چه سیر و تحولاتی داشته است؟
2. نقش صورخیال در تحول و تکامل شعر عاشورایی پس از انقلاب تا چه اندازه است؟
3. در شعر شاعران شاخص عاشورایی، کدامیک از انواع صورخیال کاربرد بیشتری داشته است و چرا؟

روش انجام تحقیق:

• جمع‌آوری اشعار عاشورایی شاعران برجسته؛
• تشخیص انواع صورت‌های خیال در شواهد شعری جمع‌آوری شده؛
• بررسی و تحلیل کاربرد انواع صورخیال در اشعار و تدوین نتایج حاصل از بررسی؛

برای دانلود متن کامل این فایل به سایت torsa.ir مراجعه نمایید.